Ας μιλήσουμε για την πολιτική ορθότητα ή political correctness όπως είναι ευρέως γνωστός ο όρος. Μα πριν ξεκινήσουμε, τι είναι η πολιτική ορθότητα; Πολιτική ορθότητα λοιπόν, είναι η αποφυγή ορισμένων εκφράσεων ή δράσεων που μπορούν, άμεσα ή έμμεσα να αποκλείσουν, περιθωριοποιήσουν ή να προσβάλλουν ομάδες ατόμων που είτε υφίστανται κοινωνικές διακρίσεις είτε βρίσκονται σε μειονεκτική –για τον όποιο λόγο θέση.
Η πολιτική ορθότητα καθαυτή δεν είναι ένα νέο ‘κίνημα’, αλλά ανατρέχει αρκετές δεκαετίες πίσω, κάπου προς τα τέλη του 20ου αιώνα. Παρόλα αυτά, στην εποχή μας έχει πάρει μια νέα διάσταση. Είναι πλέον κάτι που παρατηρούμε σχεδόν παντού⋅ στα media, σε βιβλία, ταινίες, ακόμη και στις ειδήσεις καθημερινά. Αλλά ας μείνουμε για λίγο στις ταινίες (σειρές, ντοκιμαντέρ κλπ. συμπεριλαμβανομένων). Ας κοιτάξουμε τι γίνεται στο Netflix, μια πλατφόρμα που σχεδόν όλοι μας χρησιμοποιούμε. Τον τελευταίο καιρό το Netflix προωθεί όλο και περισσότερο την πολιτική ορθότητα μέσα απ’ τις παραγωγές του. Πράγματι αν το παρατηρήσετε δεν υπάρχει σειρά ή ταινία του Netflix που να μην προβάλλει τουλάχιστον ένα ομόφυλο ζευγάρι, ή κάποιο τρανς άτομο, ή κάποιον χαρακτήρα χρώματος. Παράλληλα, μέσα σε αυτές τις σειρές ορισμένες λέξεις, όπως η λέξη ‘μαύρος’ ή ‘ομοφυλόφιλος’ αποφεύγονται εμφανώς.
Και για να αποφύγουμε ορισμένες παρεξηγήσεις ή παρερμηνείες, πρόσκειμαι απόλυτα της ιδέας στην οποία αρχικά βασίστηκε η πολιτική ορθότητα. Μα σίγουρα δεν είμαι οπαδός της νέας κουλτούρας στην οποία εξελίχθηκε, οδηγώντας σε υπερβολές. Στις μέρες μας, η πολιτική ορθότητα προβάλλεται με τέτοια υπερβολή που έχει πλέον γίνει το αντίθετο από αυτό που αρχικά θέσπιζε. Η αρχική προσπάθεια για την επέκταση ισότητας, ενσυναίσθησης και σεβασμού έχουν κατά βάση μεταφραστεί ως κυνήγι του ποιος θα κάνει λάθος πότε, ποιος θα πει τη λάθος λέξη ή φράση. Και δεν είναι πως απλώς αντιδράμε όταν το ‘λάθος’ γίνει, μα πόσο μάλλον αναζητάμε γι’ αυτό.
Η πολιτική ορθότητα του σήμερα έχει γίνει ένα καλό παράδειγμα του πολιτισμού που έχουμε πλέον διαμορφώσει. Έχουμε κατά κάποιον τρόπο γίνει έρμαια γύρω από καθετί που μπορούμε να επικρίνουμε και απλά επιτιθόμαστε σε όποιον είπε ή έκανε κάτι μη ορθό πολιτικά χρησιμοποιώντας ως μοναδικό επιχείρημα την ιδέα της «πολιτικής ορθότητας».
Μήπως όμως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να προσέχουμε μήπως δεν είναι μη ορθό πολιτικά (politically incorrect) αυτό που λέγεται αλλά ο τρόπος με τον οποίο το ερμηνεύουμε; Έχετε σκεφτεί ποτέ πόσες αρνητικές έννοιες δίνουμε σε ορισμένες λέξεις;Και είναι έννοιες – ερμηνείες, τις οποίες εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε. Για παράδειγμα, τι το λάθος έχει η λέξη ‘μαύρος΄; Γιατί είναι –κατά κάποιους, προσβλητική; Η απάντησηείναι απλή: επειδή εμείς οι ίδιοι (ναι, και οι προηγούμενες γενιές μας εννοείται) έχουν προσδώσει μία αρνητική ερμηνεία στη λέξη. Φυσικά αυτά είναι στερεότυπα που δύσκολα αλλάζουν, αλλά δεν είναι πιο εύλογο και εύκολο να αλλάξουμε αυτά τα στερεότητα απ’ το να δημιουργήσουμε ένα νέο λεξικό; Από το να βιάζουμε και να εξαναγκάζουμε τον εαυτό μας να μη λέει ορισμένες λέξεις και φράσεις διότι δεν είναι «πολιτικά ορθό»;
Και τι γίνεται τελικά με την ελεύθερη έκφραση λόγου, όταν δεν μπορούμε να μιλήσουμεελεύθερα γιατί κάποιος θα βρεθεί να αρπάξει μια ‘λάθος’ λέξη, επειδή έτσι επέλεξαν να την ερμηνεύσουν, και έτσι απλά εντασσόμαστε στη λίστα των ‘politically incorrect’.
Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, δεν υπάρχει πολιτικά σωστή ή λανθασμένη γλώσσα, αλλά πολιτικά ορθή ή εσφαλμένη ερμηνεία της γλώσσας. Και επιστρέφοντας στο παράδειγματου Netflix, το αν μια ταινία αναφέρει τη λέξη ‘μαύρος’ για έναν άνθρωπο χρώματος δενείναι προβληματικό γιατί (για εμένα) η λέξη μαύρος δεν συνοδεύεται από καμία αρνητική έννοια, μα είναι εξίσου σωστή ή λάθος με το αν θα έλεγε λευκός.
Όμως δεν είναι μόνο αυτό το νόημα. Η ζωή μας σήμερα έχει γίνει τόσο απλή και πολύπλοκη ταυτόχρονα με τα social media, που είναι σχεδόν αδύνατο για την πολιτική ορθότητα να υπάρξει όπως αρχικά σχεδιάστηκε. Το Facebook, το Instagram, το Twitter και άλλα αντίστοιχα μέσα έχουν γίνει πλατφόρμες άμεσης επίθεσης, όπου σε κάθε διαφωνία ο όρος πολιτική ορθότητα πάντα αναφέρεται σαν ‘όπλο’ ή επιχείρημα. Έχουμε πλέον γίνει αυτό που πριν από περίπου δύο χρόνια ο Jonathan Kay αποκάλεσε Big Brother. Έτσι λοιπόν, η σημερινή πολιτική ορθότητα είναι ένας σύγχρονος Big Brother, είτε αυτό πρόκειται για σεξισμό, φεμινισμό, ομοφυλοφιλία και ούτω καθεξής. Η μόνη διαφορά σήμερα; Πως αυτή η λογοκρισία κατά κάποιον τρόπο συσσωρεύεται στα social media, στις ειδήσεις, στις ταινίες που βλέπουμε, και νιώθουμε τέτοια πίεση και άγχος μην και μας ξεφύγει η λάθος λέξη. Είναι λίγο ακραίο, δεν είναι;
Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να κρατήσουμε πως καμία λέξη ή φράση δεν είναι λάθος,παρά η ερμηνεία που εμείς οι ίδιοι της δίνουμε. Και τέλος, είναι ώρα να καταλάβουμε πως οι άνθρωποι μαθαίνουμε καλύτερα όταν καθοδηγούμαστε, παρά όταν δεχόμαστε επίθεση γι’ αυτά που λέμε ή κάνουμε ‘λάθος’.
Η δέσμευση για δικαιοσύνη στην οποία βασίζεται η πολιτική ορθότητα καθώς και οι αλλαγές στις προδιαγραφές που απορρέουν από αυτήν τη δέσμευση είναι πάνω από επικροτούμενες. Παρόλα αυτά, η σημερινή πολιτική ορθότητα έχει γίνει τροχοπέδη στην ανάπτυξη εποικοδομητικών σχέσεων, ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού που ζουν σε ‘πολιτικά ορθές’ κοινωνίες αισθάνονται πως κρίνονται καθημερινά και φοβούνται να κατηγορηθούν.
Και στο κάτω κάτω δεν είναι η γλώσσα μας προβληματική, μα η όλη νοοτροπία του πολιτισμού μας σήμερα.
Η Ρωσία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου