του Κωνσταντίνου Σαραβάκου*
Ποια είναι τα βασικά είδη της φορολογίας;
Τα δύο βασικά είδη φόρων είναι οι άμεσοι και οι έμμεσοι φόροι. Οι άμεσοι επιβάλλονται στην περιουσία και στο εισόδημα, ενώ οι έμμεσοι στις συναλλαγές. Όταν κάνεις την φορολογική σου δήλωση, το ποσό που σου μένει να πληρώσεις είναι άμεσος φόρος – προκύπτει από το ύψος του εισοδήματος σου. Όταν αγοράζεις καφέ από το κατάστημα της γειτονιάς, τότε πληρώνεις τον ΦΠΑ που είναι έμμεσος φόρος – ένας σταθερός συντελεστής επί του ποσού της συναλλαγής που κάνεις. Υπάρχει και μία τρίτη κατηγορία που είναι οι κοινωνικές εισφορές, δηλαδή οι κρατήσεις που γίνονται στον μισθό σου για ασφάλιση και σύνταξη. Αυτά τα ποσά είναι επίσης φορολογικά έσοδα.
Γιατί συζητάμε για την φορολογία σήμερα;
Η Ελλάδα έχει ένα μίγμα φορολογικής πολιτικής που στηρίζεται κυρίως στην έμμεση φορολογία παρά την άμεση. Σήμερα στην Ελλάδα, για κάθε 1 ευρώ φόρου εισοδήματος το κράτος εισπράττει σε φόρους κατανάλωσης περισσότερο από 2,5 ευρώ (δες εδώ). Αυτή η αναλογία είναι από τις μεγαλύτερες ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Γιατί υπάρχει αυτό το μίγμα;
Ο λόγος που το ελληνικό κράτος στηρίζεται περισσότερο από πλευράς εσόδων στους έμμεσους φόρους είναι η καλύτερη εισπραξιμότητα τους. Ωστόσο, οι έμμεσοι φόροι στην Ελλάδα πάντα αποτελούσαν τη βασική πηγή φορολογικών εσόδων, αλλά την περίοδο της κρίσης αυτή η άνιση κατανομή έγινε ακόμα μεγαλύτερη καθώς το κράτος χρειαζόταν έσοδα για να έχει ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς.
Τι δείχνει αυτό για το φορολογικό μας σύστημα;
Συνήθως οι αναπτυγμένες χώρες έχουν ενισχυμένο φοροεισπρακτικό μηχανισμό και καταφέρνουν οι άμεσοι φόροι να συμμετέχουν περισσότερο στα έσοδα του κράτους, ενώ οι χώρες που στηρίζονται στην έμμεση φορολογία είναι οι λιγότερο αναπτυγμένες, καθώς δεν διαθέτουν ισχυρό φοροεισπρακτικό μηχανισμό και στηρίζονται στην φορολόγηση της κατανάλωσης.
Ποιους επιβαρύνουν περισσότερο οι έμμεσοι φόροι;
Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν περισσότερο τους οικονομικά αδύναμους πολίτες, είναι δηλαδή αντιστρόφως προοδευτικοί. Επειδή οι έμμεσοι φόροι επιβάλλονται ως ένα σταθερό ποσό επί της τιμής μίας συναλλαγής, ένας συντελεστής 24% σε ένα προϊόν 100 ευρώ θα επιβάλει φόρο 19,35 ευρώ. Αυτά τα 19,35 ευρώ αποτελούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος για έναν πολίτη με μισθό 500 ευρώ (είναι το 3,8% του εισοδήματος του), ενώ για έναν πολίτη με μισθό 1200 ευρώ η επιβάρυνση είναι πολύ μικρότερη (1,6%). Συνεπώς όσο μικρότερο το εισόδημα, τόσο μεγαλύτερη η επιβάρυνση από έναν έμμεσο φόρο.
Γιατί τσακώνονται τα κόμματα;
Κάθε χρόνο η κυβέρνηση προβλέπει τόσο τα έσοδα που θα έχει από φόρους και εισφορές όσο και την κατανομή τους. Εάν ένα κόμμα ή ένας φορέας θέλει μία διαφορετική κατανομή θα πρέπει να κοστολογήσει αυτή την πρόταση. Αν, για παράδειγμα, θέλει να μειώσει τον ΦΠΑ επειδή ως έμμεσος φόρος πλήττει περισσότερο τους πιο αδύναμους οικονομικά πολίτες θα πρέπει να υπολογίσει ότι μία μείωση του ΦΠΑ από 24% στο 20% θα φέρει μία απώλεια εσόδων της τάξης των 3 δις τα οποία θα καλυφθούν είτε με:
- Αύξηση ενός άλλου φόρου που έχει υπολογιστεί πως θα φέρει 3 δις
- Περικοπή των δαπανών σε μία συγκεκριμένη δομή του κράτους που θα φέρει μείωση της δαπάνης κατά 3 δις.
- Δανεισμό, τον οποίο θα πρέπει να εξηγήσει ποιος θα δανείσει, με τι επιτόκιο.
Τα κόμματα συνήθως προβαίνουν σε δεσμεύσεις που αφορούν το πρώτο μέρος, δηλαδή τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης, χωρίς να έχουν υπολογίσει το κόστος και πως αυτό θα χρηματοδοτηθεί.
*Κωνσταντίνος Σαραβάκος, Συντονιστής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών και Υποψήφιος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Η Ρωσία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου