Ενεργειακή σταθερότητα εν μέσω κρίσης

Στη δύση του 2019, η προγραμματισμένη συνάντηση για την υπογραφή της συμφωνίας του αγωγού φυσικού αερίου EastMed τις πρώτες ημέρες του νέου έτους, έμοιαζε με ένα ελπιδοφόρο γεγονός, ικανό να θέσει τις βάσεις κανονικότητας και συνεργασίας στην ταραγμένη γωνιά του πλανήτη, την οποία αποκαλούμε “γειτονιά μας”. Οι συνυπογράφουσες χώρες, Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ, καθώς και η Ιταλία, (δεν υπέγραψε λόγω εσωτερικών ζητημάτων, όμως δεσμεύεται και αυτή από τη συμφωνία ως η 4η χώρα που θα συμμετάσχει στην κατασκευή του αγωγού), αποτελούν εδώ και χρόνια τους δημοκρατικούς πυλώνες στην περιοχή και ένα συνδετικό κρίκο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, που καθιστώντας το διάλογο εφικτό, προασπίζουν την ηρεμία στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ομαλότητα στην ευρύτερη περιοχή βέβαια, διαταράχθηκε βίαια με τις πρόσφατες εκρηκτικές ενέργειες στη Μέση Ανατολή, γεγονός που υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο τη σημασία και την ανάγκη διατήρησης της ειρήνης στον τελευταίο δημοκρατικό φάρο πριν από τη ζώνη του πολέμου. 

Η πραγματικότητα που διαμορφώνεται, βρίσκει τη χώρα μας επιφορτισμένη με ένα διπλό ρόλο, αυτόν της ξεχωριστής οντότητας, αλλά και των κοντινότερων στον πόλεμο συνόρων της Ευρώπης. Υπό αυτό το πρίσμα, ο EastMed εκτός από ένα σημαντικό ενεργειακό έργο για την περιοχή, μπορεί να αποτελέσει και ένα μέσο προάσπισης της ειρήνης. Κανείς δε θα αρνηθεί τα πρακτικά οφέλη, τα οποία εξάλλου οδήγησαν και στη συμμετοχή της χώρας μας στο έργο: οικονομική ανανέωση, ενεργειακή και γεωστρατηγική ασφάλεια, θέσεις εργασίας, αναβάθμιση των εμπλεκόμενων κρατών σε υπολογίσιμη δύναμη στο χάρτη της ενέργειας, όχι μόνο ως προς τα ενεργειακά αποθέματα, αλλά και ως προς τη διαχείρισή τους. Παράλληλα όμως, η σύμπλευση των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, μέσω μιας τέτοιας συμφωνίας, παρά τη διαφορετική στάση που μπορεί να διατηρούν σε πληθώρα ζητημάτων, φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα σε στιγμές κρίσης, με την ελπίδα να λειτουργήσει σα δικλείδα ασφαλείας για την προάσπιση των ζωτικών συμφερόντων της περιοχής, όπως είναι η διατήρησή της στη ζώνη της ειρήνης. Ένα έργο σαν τον αγωγό φυσικού αερίου EastMed, δεσμεύει άτυπα τις συνεργαζόμενες χώρες σε μία προσπάθεια κοινής αντιμετώπισης καταστάσεων που τις αφορούν και που μπορούν να τις επηρεάσουν σοβαρά, όπως ο αναβρασμός που επικρατεί στην περιοχή. 

Παράλληλα με τα πρόσφατα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, η τουρκική προκλητικότητα που χαρακτηρίζει την καθημερινότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί ένα σοβαρό αποσταθεροποιητικό παράγοντα σε αυτή. Η πρόσκληση του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Νίκου Αναστασιάδη για συμμετοχή της γείτονος στον EastMed, που απηύθυνε κατά τη διάρκεια των δηλώσεων των πολιτικών αρχηγών μετά την υπογραφή της συμφωνίας από τις 3 χώρες στην Αθήνα, αποτέλεσε αν μη τι άλλο μία ένδειξη καλής γειτονίας. Παρόλ’ αυτά, η τουρκική πλευρά φαίνεται να την αγνοεί, και να κινείται σε ένα εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος. Και οι ενδείξεις γι αυτή τη διαφορετική προσέγγιση είναι αρκετές και ανησυχητικές. Αρχικά, οι εκδηλώσεις για τον αγωγό TurkStream, έργο στο οποίο όπως φαίνεται θα συνεργαστούν Ρωσία και Τουρκία, και οι οποίες έλαβαν χώρα τις ημέρες που ακολούθησαν την υπογραφή της συμφωνίας του EastMed, δηλώνει την ξεκάθαρη σύμπλευση της Άγκυρας με ένα έργο “ανταγωνιστικό”. Τα πρώτα εικοσιτετράωρα μετά την υπογραφή της συμφωνίας για τον EastMed, τόσο ο Έλληνας πρωθυπουργός, κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, όσο και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, κ. Μπέντζαμιν Νετανιάχου, δε θέλησαν να αποθαρρύνουν την Τουρκία από τη συμμετοχή της στον αγωγό, γεγονός που αποτυπώθηκε στις δηλώσεις τους. Ωστόσο, έπειτα και από την ένταση που επικρατησε στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, λόγω και της επίσκεψης του στρατάρχη Χαφτάρ στην Αθήνα, ο κ. Μητσοτάκης ξεκαθάρισε πως ο EastMed αποτελεί ένα έργο ενεργειακής ασφάλειας για την Ευρώπη, και πως η επιθετική στάση της Τουρκίας, όπως αυτή ερμηνεύεται και από τις πιο πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου της, κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είναι αναμενόμενη, αφού η Τουρκία μένει εκτός του μεγάλου έργου και της ενεργειακής διαχείρισης στην περιοχή.

Παράλληλα, το έργο φαίνεται να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ. Η ατζέντα του κ. Μητσοτάκη, στο πρόσφατο ταξίδι του στις Ηνωμένες Πολιτείες, – οι οποίες έχουν ξεκαθαρίσει πως η στάση τους απέναντι στον TurkStream θα χαρακτηρίζεται από κυρώσεις-, συμπεριλάμβανε τον EastMed στα θέματα συζήτησης. Η ηγεσία των ΗΠΑ αντιλαμβάνεται τον EastMed ως έργο ανάπτυξης και ενεργειακής ασφάλειας για την περιοχή. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, ώθησαν τους εκπροσώπους των δύο χωρών, σε δηλώσεις που χαρακτήρισαν την Ελλάδα ως τον κυριότερο παράγοντα σταθερότητας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. 

Στο εσωτερικό πεδίο, ο υπουργός ενέργειας, κ. Κωστής Χατζηδάκης, εκτός των άλλων αναφέρθηκε και στην ένταξη της Αιγύπτου στο έργο, συμπληρώνοντας πως το όλο εγχείρημα του αγωγού θα είναι δύσκολο μα και σημαντικό. Και ενώ τα τελευταία χρόνια έχουμε συνηθίσει τα εσωτερικά λεκτικά “πυρά” να είναι εξίσου σφοδρά με τα εξωτερικά, ο EastMed μάλλον αποτελεί μία από εκείνες τις αχτίδες ελπίδας, όπου το πολιτικό σύστημα φαίνεται να συμπορεύεται. Τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ – που κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης του δεν είχε αντιμετωπίσει εξ αρχής θετικά το έργο-, όσο και το ΚΙΝΑΛ – το οποίο αποτιμά θετικά το έργο, αφού ο πρώην υπουργός Ενέργειας του ΠΑΣΟΚ, κ. Γιάννης Μανιάτης, πρώτος το 2013 προώθησε την ιδέα του αγωγού – υποστηρίζουν το έργο, γεγονός πολύ σημαντικό για μία διακρατική συμφωνία τέτοιου βελινεκούς. Οι εσωτερικές πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες μας έχουν συνηθίσει να διαφωνούν ολοκληρωτικά, τάσσονται υπέρ ενός έργου με πραγματικές προοπτικές για τη χώρα, συνειδητοποιώντας ενδεχομένως τη γεωστρατηγική και οικονομική σημασία του, αλλά και το απροχώρητο της κρίσης στην ευρύτερη περιοχή.  

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η γωνιά του πλανήτη που μας φιλοξενεί χαρακτηριζόταν από ταραχές. Το διεθνές δίκαιο και η πρόοδος των λαών έχουν συμβάλλει στη διασφάλιση μίας ήρεμης καθημερινότητας, η οποία όμως παραμένει ευαίσθητη. Η συνεργασία των κρατών ήταν πάντα ένα μεγάλο στοίχημα για την περιοχή μας και σήμερα, είναι πιο σημαντική από ποτέ. Ο EastMed μπορεί να την εξασφαλίσει και να αποτελέσει για την Ελλάδα το έργο εκείνο, που θα “ωθήσει” επιτέλους τη χώρα μας να σταθεί σαν αυτόνομη και ισχυρή οντότητα μέσα στο πλαίσιο μίας διακρατικής συμμαχίας.