Μία δίκαιη, άνιση μάχη

«Να αγαπάς τον καθένα ανάλογα με την συνεισφορά του στον αγώνα»

– Νίκος Καζαντζάκης

Περίοδο πανελληνίων εξετάσεων και εθνικών εκλογών διανύουμε, είπα να γράψω κάτι εκτός θέματος. Άλλωστε, δεν θα είναι και η πρώτη φορά!

Στην επαρχία οι εθνικές εκλογές είναι λιγάκι σαν την θεία από το Σικάγο. Θα φέρει μερικά δώρα, θα γίνει και μια ωραία γιορτή αλλά μην μας γίνει και συνήθεια να τρώμε με μαχαίρι και πιρούνι!

Οι πραγματικές εκλογές είναι οι δημοτικές. Εκεί που πριν καν αποφασίσεις ποιος υποψήφιος είναι καταλληλότερος, έχεις να διαλέξεις ανάμεσα από συγγενείς, συναδέλφους, φίλους, γείτονες, συχωριανούς και πρώην συμμαθητές.

Το δημοτικό συμβούλιο μπορεί να διαχειρίζεται ποσά εκατομμυρίων ευρώ αλλά στην καθημερινότητα της επαρχίας, αυτό λίγο σε νοιάζει αν ο κάδος σκουπιδιών σου «κόβει την θέα». Οπότε οι δημοτικές εκλογές είναι σαν το Πάσχα αλλά χωρίς τα ενοχλητικά ντεσιμπέλ. Μιλώντας για Πάσχα, ας προχωρήσω στο «ψητό»!

“Που ήσουν όταν σκότωσαν τον JFK;” Λίγες φράσεις όπως αυτή επιδεικνύουν την σημασία μιας στιγμής στην ιστορία. Στην Ελλάδα, χιλιάδες μαθητές έχουν την “JFK στιγμή τους” στις πανελλήνιες εισαγωγικές εξετάσεις. Η διαδικασία είναι τόσο ψυχοφθόρα για αυτούς και την οικογένειά τους, που συχνά μένει χαραγμένη μέσα τους για πολλά χρόνια.

Στην δικιά μου περίπτωση, οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι χαραγμένες πάνω μου και με ένα άλλο τρόπο. Λίγους μήνες πριν τις εξετάσεις, εμφάνισα σημάδια ψωρίασης, μιας χρόνιας αυτοάνοσης ασθένειας που έχει μπορεί να «ξυπνήσει» με την εμφάνιση άγχους, την οποία και κουβαλάω πάνω μου εδώ και 25 χρόνια. 

Οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι μια δίκαιη αλλά άνιση μάχη. Δίκαιη γιατί έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μια ιπποδρομίας. όλοι οι εξεταζόμενοι γνωρίζουν εκ των προτέρων την ύλη για κάθε μάθημα, τους κανόνες διεξαγωγής των εξετάσεων και τον τρόπο υπολογισμού της τελικής κατάταξης. Πολύ απλουστευτικά, και αγνοώντας για λίγο την ελάχιστη βάση εισαγωγής, οι μαθητές που θα γράψουν καλύτερα από τους άλλους έχουν προτεραιότητα στην επιλογή σχολής. Η διαδικασία είναι “δίκαιη” με την έννοια ότι διασφαλίζει την κατανομή θέσεων στα πανεπιστήμια ανάλογα με την απόδοση στις εξετάσεις. 

Η μάχη των πανελλήνιων εξετάσεων όμως είναι επίσης και μια άνιση μάχη. Ας εξηγηθώ. Δεν εισέρχονται όλοι οι μαθητές στην αφετηρία με τον ίδιο τρόπο. Οι μαθητές των ακριτικών περιοχών για παράδειγμα έχουν πολύ πιο δύσκολη πρόσβαση σε ποιοτική προετοιμασία για τις εξετάσεις, όπως επίσης και οι μαθητές φτωχότερων οικογενειών. Μαθητές που μεγαλώνουν σε περιβάλλον από το οποίο λείπουν τα πρότυπα, τείνουν να αποδίδουν χειρότερα από άλλους. 

Οι πανελλήνιες εξετάσεις βασίζονται στην αρχή της ισότητας, δηλαδή της ίσης μεταχείρισης, αλλά όχι της ισοτιμίας, δηλαδή της αναγνώρισης ότι οι μαθητές έχουν διαφορετικές ανάγκες, συνθήκες και περιστάσεις. 

Σύμφωνοι; Σύμφωνοι. Ωραία, κάτι πρέπει να αλλάξει; Ας το δούμε. 

• Πρόταση 1η: να τα αλλάξουμε όλα και φύγαμε για Ικαρία για να μην μας τα πρήζουν! Προσωπικά δεν γνωρίζω κανέναν εναλλακτικό τρόπο εισαγωγής στα πανεπιστήμια που δεν δημιουργεί περισσότερες ανισότητες και λύνει το πρόβλημα της ισονομίας. 

• Πρόταση 2η: να αλλάξουμε τον τρόπο κατανομής των θέσεων, για παράδειγμα εξασφαλίζοντας θέσεις ανά νομό ή σύμφωνα με εισοδηματικά κριτήρια. Η λύση θυμίζει ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80 και είναι βέβαιο ότι θα κατέστρεφε την αξιοπιστία των πανελληνίων εξετάσεων “από μέσα”. 

• Πρόταση 3η: να μην αλλάξουμε τίποτα. Η «that’s life» πλευρά του φεγγαριού. Έχοντας απορρίψει τις πρώτες δύο προτάσεις, αυτή η πρόταση ίσως είναι η μοναδική που παράγει το ελάχιστο κακό. 

Οπότε, τα γράφεις όλα αυτά για να μας πεις ότι όλα βαίνουν καλώς; Όχι, γράφω για να αφυπνίσω το αίσθημα ευθύνης που θα πρέπει να διακατέχει τις δημοτικές αρχές. Άποψη μου είναι ότι κάθε δημοτική αρχή θα πρέπει να κρίνεται με βάση μια σειρά αυστηρών κριτηρίων και η συμπαράσταση στους μαθητές είναι ένα από αυτά. 

Μα τι μπορεί να κάνει ο δήμος; Ας απαριθμήσω μερικές σκέψεις.

1ον, ας επιβραβεύσει την προσπάθεια, όχι μόνο την επιτυχία. Η επιτυχία φυσικά έχει ονοματεπώνυμο και κανείς δεν έχει δικαίωμα να μειώσει την σημασία της στο όνομα της ισοτιμίας. Ωστόσο, ας μην γελιόμαστε, θέλει κότσια για έναν μαθητή ενός ακριτικού χωριού να πάρει μέρος στην διαδικασία και αυτό θα πρέπει να του αναγνωρισθεί. 

2ον, ας εκμεταλλευτούμε τις νέες τεχνολογίες και ότι έχουν να προσφέρουν στην προετοιμασία για τις εξετάσεις. Αν και διαφωνώ, πολλοί θα πουν ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει και θα πρέπει να παραμείνει ουδέτερο, ωστόσο κανείς δεν απαγορεύει στους Δήμους να προωθούν τα συμφέροντα των δημοτών τους. 

3ον, ας δώσουμε non-financial κίνητρα στους μαθητές για να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους. Η χρηματική επιβράβευση δεν αρκεί και για αρκετούς δήμους είναι αδύνατη. 

4ον,  ας δώσουμε πρότυπα στους μαθητές. Η ενασχόληση μου με το puzzled με έχει φέρει σε επαφή με αρκετούς μαθητές στην επαρχία και είναι ξεκάθαρο ότι η παροχή προτύπων έχει ένα μεγάλο “multiplayer effect” στους μαθητές. 

5ον, ας δημιουργήσουμε δομές υποστήριξης. Αρκετοί δήμοι έχουν δημιουργήσει Κοινωνικά φροντιστήρια. 

6ον, ας προσφέρουμε σαφήνεια με την διοργάνωση Ημέρων καριέρας και επαγγελματικού προσανατολισμού.

Μια μοιρολατρική αντιμετώπιση των ανισοτήτων δεν οδηγεί πουθενά. Συνειδητά δεν αναφέρθηκα στην ανάγκη αύξησης των κονδυλίων στην παιδεία, στην ανάγκη αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, στην ενδυνάμωση των σχολικών μονάδων και άλλων προτάσεων που, αν και σωστές, μετακυλούν την ευθύνη αλλού, σε έναν αόριστο χρονικό ορίζοντα. 

Οι δημοτικές εκλογές θα διεξαχθούν ακριβώς σε 4 μήνες από τώρα. «Το νου σας…».

Ο Θάνος Βερούσης είναι επίκουρος καθηγητής χρηματοοικονομικών στο πανεπιστήμιο του Έσσεξ. Είναι εμπνευστής και εισηγητής του Puζled, της πρώτης συστηματικής προσπάθειας στην Ελλάδα να βελτιώσουμε την χρηματοοικονομική ευημερία και χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό.