Ο Νέος Θεσμός του Επισκέπτη Καθηγητή ως Μοχλός Επαναπατρισμού των Μεταδιδακτορικών Ερευνητών

Ο νέος νόμος 4957/2022 που ψηφίστηκε τον περασμένο Ιούλιο και τιτλοφορείται “Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Ενίσχυση της ποιότητας, της λειτουργικότητας και της σύνδεσης των Α.Ε.Ι. με την κοινωνία και λοιπές διατάξεις” επιδιώκει την μεταρρύθμιση και αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στα δυτικο-ευρωπαϊκά και βορειο-αμερικάνικα πρότυπα. Αυτή η μεταρρύθμιση είναι ίσως η πιο σημαντική και φιλόδοξη  εκπαιδευτική μεταρρύθμιση από την εποχή Παπανούτσου και έρχεται ως συνέχεια του νόμου Διαμαντοπούλου.

Μία από τις προβλέψεις του νόμου είναι η εισαγωγή του πολύ σημαντικού θεσμού του Επισκέπτη Καθηγητή. Σύμφωνα με το νόμο (άρθρο 171) ως Επισκέπτης Καθηγητής ορίζεται “Έλληνας ή αλλοδαπός επιστήμονας που κατέχει θέση καθηγητή ή ερευνητή σε οργανισμό της αλλοδαπής είτε διαθέτει τα προσόντα που απαιτούνται για την εκλογή σε θέση επίκουρου καθηγητή σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα”. Εδώ προτείνουμε την επέκταση και μερική τροποποίηση του θεσμού του Επισκέπτη καθηγητή ώστε να αποτελέσει το κύριο μοχλό επαναπατρισμού της μέχρι τώρα ανεκμετάλλευτης δεξαμενής μεταδιδακτορικών ερευνητών από το εξωτερικό. 

Οι νέοι ερευνητές στην αρχή της σταδιοδρομίας τους συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες όταν προσπαθούν να μεταβούν από το διδακτορικό/μεταδιδακτορικό επίπεδο σε μια θέση ΔΕΠ. Το πλεόνασμα επιστημόνων, που μόλις ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους σε σχέση με τις προσφερόμενες θέσεις καθηγητή στα πανεπιστήμια ή ερευνητή βαθμίδας στα ερευνητικά κέντρα διεθνώς, οδηγεί στην αναπόφευκτη απώλεια ταλέντων προς την βιομηχανία και την οριστική απώλεια αυτών των επιστημόνων για το ακαδημαϊκό σύστημα.

Πολλοί Έλληνες μεταδιδακτορικοί ερευνητές στο εξωτερικό βρίσκονται σε αυτή την πολύχρονη μεταβατική φάση της καριέρας τους. Αυτοί ακριβώς οι ερευνητές που ζουν και διαπρέπουν στο εξωτερικό και δεν έχουν μεταβεί ακόμα σε θέση ΔΕΠ ή στην βιομηχανία, αποτελούν μια δεξαμενή ανθρώπων με εξαιρετικές δυνατότητες την οποία η Ελλάδα μέσω κατάλληλων πολιτικών μπορεί να προσεγγίσει.

Με βάση την πρόταση μας, οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές που διαπρέπουν στο εξωτερικό θα μπορούν να προσληφθούν εφόσον πληρούν κάποια κριτήρια, ως Επισκέπτες Καθηγητές από τα ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα με την προοπτική να ωριμάσουν και να γίνουν ανεξάρτητοι ερευνητές στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. H πρόσληψη τους θα μπορεί να γίνεται ατομικά ή σε μια ομάδα 3-5 ερευνητών ίδιου ή συγγενών επιστημονικών πεδίων (cluster hiring) με την προοπτική της διεπιστημονικής συνεργασίας. 

Η κρατική, ευρωπαϊκή ή ιδιωτική χρηματοδότηση των Επισκεπτών Καθηγητών με την μορφή ακαδημαϊκού πακέτου εκκίνησης της έρευνας (academic startup funds) στα αγγλοσαξονικά πρότυπα από πηγές που ήδη αναφέρονται στο νομοσχέδιο είναι απαραίτητη για να μπορέσουν αρχικά να αναπτύξουν το ερευνητικό τους πρόγραμμα και να καλύψουν τα έξοδα του εργαστηρίου τους π.χ. υλικοτεχνικός εξοπλισμός, μισθοί διδακτορικών φοιτητών κ.α. μέχρι να προσελκύσουν χρηματοδότηση από ερευνητικά προγράμματα.

Ένα ελάχιστο προαπαιτουμένων προσόντων για τους υποψήφιους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα θα μπορούσε να είναι η κατοχή διδακτορικού διπλώματος και η τρίχρονη μεταδιδακτορική/ βιομηχανική εμπειρία στο εξωτερικό ή η κατοχή διδακτορικού διπλώματος από ελληνικό πανεπιστήμιο και η πεντάχρονη μεταδιδακτορική/βιομηχανική εμπειρία στο εξωτερικό. 

Η επιλογή θα διεξάγεται από διεθνή ομάδα καταξιωμένων επιστημόνων σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορεί να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η αντικειμενική πρόσληψη των καταλληλότερων υποψηφίων που θα μπορέσουν να ενσωματώσουν τα εργασιακά τους ήθη και δεξιότητες στο ελληνικό πανεπιστήμιο με στόχο να δημιουργηθεί μια νέα ερευνητική κουλτούρα στην Ελλάδα που θα προσελκύσει περαιτέρω ερευνητές υψηλής ειδίκευσης από το εξωτερικό.

Το πρόγραμμα των Επισκεπτών Καθηγητών, που προτείνουμε, θα δίνει στους ερευνητές την δυνατότητα παραμονής σε ελληνικό πανεπιστήμιο/ερευνητικό ίδρυμα ένα εύλογο χρονικό διάστημα (π.χ. μέχρι 5 έτη) ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν πλήρως την ερευνητική τους δραστηριότητα και επίσης θα τους δίνει τη δυνατότητα εκπαίδευσης και διδασκαλίας φοιτητών σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο. 

Η ιδέα της δυνατότητας πρόσληψης τους και σε ομάδες θα δημιουργήσει έναν ισχυρό πυρήνα αριστείας στα κατά τόπους πανεπιστήμια και θα εισάγει μια νέα ακαδημαϊκή κουλτούρα που μπορεί να μεταμορφώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα το ακαδημαϊκό τοπίο της χώρας.

Αυτό το πρόγραμμα δεν θα χρησιμεύσει μόνο ως μια εναλλακτική για τους μεταδιδακτορικούς ερευνητές σε σύγκριση με την χρόνια αδράνεια που βιώνουν στις μεταβατικές φάσεις, αλλά θα έδινε επίσης στα ελληνικά πανεπιστήμια την ευκαιρία να επιλέξουν τους νέους επιστήμονες στους οποίους θα μπορούσε να δοθεί στο τέλος του προγράμματος μια μόνιμη θέση ΔΕΠ ανάλογα με τις επιδόσεις τους. 

Οι Επισκέπτες Καθηγητές θα μπορούν να συμμετάσχουν σε οργανωμένα προγράμματα καθοδήγησης με ειδικά επιλεγμένους μέντορες από τον ακαδημαϊκό χώρο και την βιομηχανία. Σε περίπτωση που κάποιος συμμετέχων προτιμήσει, αντί για την διεκδίκηση μια μόνιμης θέσης ΔΕΠ, να αναπτύξει περαιτέρω το ερευνητικό του θέμα σε μια spin-off εταιρεία, οι μέντορες θα μπορούν να βοηθήσουν στη μετάβαση στο ελληνικό οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων.

Σε αντίθεση με τους ερευνητές που κατέχουν ήδη μια μόνιμη ακαδημαϊκή θέση και διαπρέπουν σε κάποιο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, είναι πιο εύκολο να προσεγγίσουμε και να αξιοποιήσουμε τις απραγματοποίητες δυνατότητες των μεταδιδακτορικών ερευνητών που βρίσκονται στα πρώιμα στάδια της σταδιοδρομίας τους. 

Αυτοί οι ερευνητές βρίσκονται συνήθως στην ηλικιακή ομάδα 30 με 40 ετών, δεν έχουν αναπτύξει μόνιμους οικογενειακούς δεσμούς στο μέρος που κατοικούν και είναι συνεπώς πιο εύκολο να κάνουν το μεγάλο βήμα του επαναπατρισμού πρίν ακόμα απορροφηθούν από την διεθνή αγορά. 

Το ελληνικό πανεπιστήμιο μπορεί να γίνει παραγωγός υψηλού ακαδημαϊκού έργου. Αυτό που άμεσα χρειάζεται είναι μια φιλόξενη προσέγγιση προς τον νεαρό απόδημο επιστήμονα που ζει και διαπρέπει στο εξωτερικό.

*  Ο Δρ. Ν. Τσοπουλίδης είναι Βιολόγος. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, Βάδη-Βυρτεμβέργη Γερμανία και σήμερα εργάζεται ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στην ιατρική σχολή του Harvard και στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης.

O Δρ. Γ. Λάσκαρης είναι Πυρηνικός Φυσικός. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Duke, Βόρεια Καρολίνα ΗΠΑ και πραγματοποίησε δύο μεταδιδακτορικά στο Πανεπιστήμιο Stanford, Καλιφόρνια ΗΠΑ και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) Μασαχουσέτη ΗΠΑ. Σήμερα εργάζεται ως σύμβουλος επιχειρήσεων.