Την Παρασκευή 6 Μαρτίου του 2020 το Myrtillo φιλοξένησε μία ξεχωριστή έκθεση τέχνης, αυτή της Μνημοσύνης. Το πολυαγαπημένο καφέ της Πανόρμου έδωσε το χώρο του στην ομάδα της Hellenic Youth Participation για να παρουσιάσει τα έργα της. Εγώ είχα τη χαρά όχι μόνο να παρευρεθώ σε αυτή την πανέμορφη έκθεση, αλλά και να μιλήσω τόσο με την Ελένη Καρδαμίτση, η οποία έχει αναλάβει τη συγκεκριμένη ομάδα, όσο και με κάποια από τα παιδιά της Μνημοσύνης και να μοιραστούν μαζί μου αυτή την εμπειρία τους.
Η Ελένη Καρδαμίτση είναι εκπαιδεύτρια βιωματικής μάθησης και ιδρυτικό μέλος της Hellenic Youth Participation. Έχει συμμετάσχει σε διάφορες εθελοντικές δράσεις, κυρίως εστιασμένες σε αυτό το αντικείμενο, ενώ έχει κάνει και το μεταπτυχιακό της στην κριτική της λογοτεχνίας και του πολιτισμού. Η Ελένη, λοιπόν, αφιέρωσε λίγο από το χρόνο της για να μας μιλήσει τόσο για τον οργανισμό όσο και για την Μνημοσύνη.
Αρχικά, τι είναι η Hellenic Youth Participation;
Η Hellenic Youth Participation είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός με σκοπό την ενδυνάμωση των νέων και τη δημιουργία δικτύων μεταξύ των ανθρώπων. Θέλουμε, δηλαδή, να δίνουμε την ευκαιρία σε άτομα να συνδεθούν σε διάφορα πλαίσια. Σαν οργανισμός έχουμε κομμάτι τέχνης, κομμάτι δια βίου μάθησης, κοινωνικής αλλαγής, σπορ, περιβάλλοντος· ασχολούμαστε με πολλά διαφορετικά θέματα.
Πότε και πως ξεκίνησε η Μνημοσύνη;
Η Μνημοσύνη είναι μία ομάδα στην οποία μέσα από την τέχνη μπορείς να δεις διαφορετικές πλευρές του εαυτού σου. Ξεκίνησε το 2016 ως μια συνεργασία από οργανισμούς από την Ιταλία, την Γερμανία, την Αυστρία, την Τουρκία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Ήταν ένα ευρωπαϊκά επιδοτούμενο πρόγραμμα για τα πρώτα δύο χρόνια και η ιδέα πίσω από αυτό ήταν το πως μπορείς να δημιουργήσεις μέσα από την τέχνη χωρίς να χρησιμοποιήσεις μια συγκεκριμένη μέθοδο. Αποφασίσαμε να το δούμε ουσιαστικά μέσα από την πλευρά της έκφρασης, οπότε σε εκείνη τη φάση είχε τρεις θεματικές και τρεις εκθέσεις· ήταν η ταυτότητα, η γλώσσα και η χαρτογράφηση. Έκτοτε, για τέσσερα δηλαδή χρόνια, συνεχίζουμε να κάνουμε την ίδια ομάδα σταθερά. Το φετινό μας θέμα ήταν, όπως πάντα, η ταυτότητα σε συνδυασμό με την μεταμόρφωση.
Ποιοι είναι οι στόχοι του προγράμματος;
Γενικά δεν υπάρχουν κάποιοι στόχοι οι οποίοι θέτονται από εμάς. Αυτό που θέλουμε πρωτίστως είναι να υποστηρίξουμε την ομάδα να κάνει την έκθεση γιατί θέλει πολύ θάρρος αν ασχολείσαι με οτιδήποτε άλλο πέρα από το να είσαι καλλιτέχνης να αποφασίσεις να μπεις σε μία καλλιτεχνική ομάδα. Και να πληρώσεις κι όλας γι’ αυτό, γιατί χρειάζονται χρήματα για να εργάζονται όλοι αυτοί οι ειδικοί στον οργανισμό· ειδικοί όπως η Πάρβη Πάλμου που είναι ψυχοθεραπεύτρια, η Έλενα Καραμπούλα που είναι χοροθεραπεύτρια, η Ελένη Αλεξανδρή η οποία ασχολείται με το σχέδιο και διάφοροι άλλοι συνεργάτες. Έτσι, επιτυγχάνουμε τα παιδιά να έχουν πολλές προσλαμβάνουσες. Αυτό όμως που θέλω να πω είναι ότι ανεξαρτήτως του αποτελέσματος, αν η έκθεση είναι ή δεν είναι καλή, ο στόχος μας είναι η ομάδα να δεθεί και να μπορεί να δημιουργήσει.
Επομένως, τι ρόλο παίζει το δέσιμο στη Μνημοσύνη;
Το δέσιμο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Υπάρχουν άτομα τα οποία δεν δένονται, δεν συνεχίζουν ή άτομα τα οποία στην αρχή δυσκολεύονται με το μοίρασμα ή την συχνότητα των συναντήσεων, αλλά υπάρχουν και άτομα τα οποία συνεχίζουν μέσα στα χρόνια. Νομίζω ότι, ιδιαίτερα μετά την έκθεση, αναπτύσσεται ένα δέσιμο μέσα από το οποίο ξέρεις ότι έχεις μοιραστεί κάτι σημαντικό. Εμείς δενόμαστε πολύ με τα άτομα που παίρνουν μέρος στις ομάδες μας, και στα προγράμματα του Erasmus, αλλά ιδιαίτερα στις ομάδες στις οποίες περνάμε μαζί τους ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Επομένως δεν είναι απλά μια ομάδα για εμάς.
Τι είναι αυτό που παίρνετε εσείς από τα παιδιά της Μνημοσύνης;
Ο λόγος που ιδρύσαμε τον οργανισμό είναι ότι για εμάς η καθημερινότητα δεν χρειάζεται να είναι μόνο ώρες στις οποίες πας στη δουλειά ή είσαι στη σχολή, επιστρέφεις, τρως, κάνεις και ένα χόμπι και περνάει η μέρα. Θεωρούμε ότι υπάρχουν πολλά επίπεδα και το να έρθουμε πιο κοντά μεταξύ μας είναι πάρα πολύ σημαντικό. Προσωπικά παίρνω πολύ μεγάλη ικανοποίηση κάθε φορά βλέποντας τα άτομα αυτής της ομάδας να συμμετέχουν, να είναι ενεργά.
Τώρα που η κατάσταση στη χώρα, και γενικότερα στον κόσμο, δεν επιτρέπει τα δια ζώσης προγράμματα, ποιες είναι οι δράσεις της Hellenic Youth Participation;
Από την πρώτη εβδομάδα της καραντίνας ξεκινήσαμε τα «διαδικτυακά δημιουργικά Σάββατα» χωρίς να βγάζει ο οργανισμός κάτι από αυτό. Η ιδέα πίσω από αυτά είναι ότι μέσα από διαφορετικές θεματικές δίνουμε την ευκαιρία σε άτομα τα οποία είναι στο σπίτι και θέλουν να συνεχίσουν να είναι ενεργά, να κοινωνικοποιούνται και να δημιουργούν, να τα κάνουν όλα αυτά μέσα από «συναντήσεις» της μιάμισης ώρας, χωρίς κάποιο κόστος. Αφορούν θεματικές όπως είναι η δημιουργικότητα γενικά, η δημιουργική γραφή και το κολάζ, η σεξουαλική υγεία. Τώρα ετοιμάζουμε ένα workshop για το πως μπορείς να συγκεντρώνεσαι στο σπίτι και να μην χάνεται η προσοχή σου. Και οι ομάδες που δημιουργούνται ξεκινάνε με μία θεματική, αλλά συχνά αυτή αλλάζει. Βέβαια η μιάμιση ώρα δεν είναι αρκετή. Θα έπρεπε να είναι περισσότερο, αλλά φροντίζουμε η κάθε ομάδα να «συναντιέται» κάθε δεύτερο Σάββατο. Γιατί για να μπορέσει να γίνει και το δέσιμο χρειάζεται και η επανάληψη. Κι επειδή ακριβώς ο στόχος μας είναι να συνεχίζουν, κάποια άτομα από τις πρώτες ομάδες έχουν πάρει την πρωτοβουλία να ηγηθούν εκείνα των «συναντήσεων», καθώς ο οργανισμός αυτή τη στιγμή έχει δεκαοκτώ ομάδες, χωρίς καν να μετρήσουμε τις σταθερές ομάδες που προϋπήρχαν της κατάστασης αυτής. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει χρόνος. Το θέμα όμως που προκύπτει είναι ότι, όσο και να θέλουμε να υποστηρίξουμε τις ομάδες που έχουν ήδη δημιουργηθεί, πρέπει να δώσουμε την ευκαιρία και σε νέα άτομα τα οποία ίσως δεν το είδαν ή δεν τους άρεσε το κολάζ παραδείγματος χάριν. Γι’ αυτό προσπαθούμε να βγάζουμε κάτι καινούριο κάθε δεκαπέντε μέρες, για να μην μένει όλο αυτό σε ένα κλειστό κύκλο. Αναφορικά με το πως να πάρει κανείς μέρος στα workshops, κάθε Δευτέρα γίνεται ανακοίνωση με την καινούρια θεματική. Όποιος ενδιαφέρεται μας στέλνει μήνυμα στο inbox για περισσότερες πληροφορίες και αν τον ενδιαφέρει, συμπληρώνει την αίτηση. Σε γενικές γραμμές, συμμετέχουν στα workshop όλοι όσοι κάνουν την αίτηση. Απλά, ανάλογα με τη σειρά προτεραιότητας μπορεί να καθυστερήσει. Συνήθως το μέγιστο είναι δεκαπέντε μέρες.
Ποιά είναι όμως η ομάδα της Μνημοσύνης; Η Νατάσα, ο Γιώργος και η Μαρία μας μίλησαν για την εμπειρία τους.
Πείτε μας λίγα πράγματα για εσάς.
Νατάσα: Είμαι καθηγήτρια κοινωνιολογίας σε φροντιστήριο μέσης εκπαίδευσης. Στον ελεύθερο μου χρόνο είτε προπονούμαι στο τρέξιμο είτε κάνω κάτι για να απασχολώ τα χέρια μου· ζωγραφίζω ή γενικότερα κάτι δημιουργικό. Αυτό πιστεύω ότι βοηθάει τους ανθρώπους στο να νιώθουν καλά και να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, κυρίως αυτούς που δυσκολεύονται να το κάνουν.
Γιώργος: Έχω τελειώσει μηχανολόγος μηχανικός και εργάζομαι πάνω σε αυτό. Τώρα εκτός δουλειάς κάνω πολλά πράγματα. Κυρίως κοιτάω να είναι κάτι που να με εκφράζει και να μπορώ μέσα από αυτό να βγάλω ό,τι έχω μέσα μου. Ασχολούμαι με τη φωτογραφία, διαβάζω, γράφω.
Μαρία: Είμαι είκοσι χρονών και σπουδάζω ψυχολογία. Με την τέχνη στη ζωή μου ασχολούμουν κυρίως σαν θεατής, δεν τολμούσα τόσο να καταπιαστώ με πράγματα. Ωστόσο, χόρευα, ενώ αγαπούσα και αγαπώ πολύ το θέατρο.
Πως αποφασίσατε να πάρετε μέρος στη «Μνημοσύνη»;
Γιώργος: Εμένα είναι η δεύτερη χρονιά μου στη Μνημοσύνη. Πρόπερσι ήμουν σε μία άλλη ομάδα της Hellenic Youth Participation. Είχα στείλει αίτηση στη Μνημοσύνη όταν είχαν ανοίξει θέσεις, το χειμώνα, αλλά δεν με είχαν πάρει. Τότε είχα δει ότι αφορούσε την τέχνη, με ενδιέφερε ταυτόχρονα και το κομμάτι της αυτογνωσίας και ήταν μία περίοδος για μένα που ήθελα να δοκιμάσω τις δυνατότητες μου. Μου άρεσε και το γεγονός ότι επρόκειτο για μία ομάδα αλλά εστίαζες ταυτόχρονα σε εσένα. Τον Σεπτέμβριο της επόμενης χρονιάς που άνοιξαν οι αιτήσεις για την καινούρια ομάδα έστειλα και με πήραν. Επειδή η περσινή χρονιά πήγε τέλεια, ήξερα ότι θα ξαναμπώ στην ομάδα και φέτος πριν καν τελειώσει το περσινό πρόγραμμα.
Μαρία: Εγώ την ομάδα την βρήκα τελείως τυχαία. Ψάχνοντας για προγράμματα Erasmus+ έπεσα πάνω στη Hellenic Youth Participation και στη Μνημοσύνη. Και θυμάμαι ότι το είδα την τελευταία μέρα της προθεσμίας για τις αιτήσεις και γενικά εμένα ό,τι πιάνω στην εκπνοή του μου κάνει ένα κλικ. Σκέφτομαι πως για κάποιο λόγο το είδα εκείνη την ημέρα και όχι μία από τις επόμενες. Διάβασα το κείμενο της Μνημοσύνης και ένιωσα πως συγκέντρωνε όλα όσα ήθελα σε μία ομάδα. Και το κομμάτι της τέχνης με αφορούσε πολύ και όσον αφορά την αυτογνωσία έχει να κάνει και με αυτό που σπουδάζω, αλλά είναι και μία αναζήτηση που έχω σαν άνθρωπος.
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης σας;
Νατάσα: Για μένα έμπνευση ήταν ο εσωτερικός μου κόσμος. Αυτό προσπάθησα να αποτυπώσω και στις φωτογραφίες. Μπήκα στο πρόγραμμα νιώθοντας παγιδευμένη στους φόβους μου και με βαθύτερο στόχο να μπορέσω να ελέγξω αυτό το συναίσθημα. Δεν πιστεύω ότι πέτυχα απόλυτα τον στόχο μου, αλλά έγιναν μέσα μου κάποιες διεργασίες. Το έργο μου έχει μία αρχή, μία μέση και ένα τέλος, στο οποίο απελευθερώνομαι από τη σακούλα που με πνίγει. Ακόμα κι αν αυτό δεν αντιπροσωπεύει ακριβώς την πραγματικότητα, θεωρώ νίκη και την αρχή που έχω κάνει για να πετύχω το στόχο μου.
Γιώργος: Ήξερα ότι ήθελα να χρησιμοποιήσω αυτό το υλικό, γιατί είναι κάτι το οποίο είχα δουλέψει και πέρσι κάνοντας ένα γλυπτό. Μου αρέσουν οι αυτό- αναφορές καθώς και το να βλέπω τα ίδια πράγματα από διαφορετική σκοπιά. Ήθελα να ζωγραφίσω, γιατί είναι κάτι που δεν το έχω δουλέψει. Μου ήρθε λοιπόν η ιδέα να καλύψω με νάιλον το δωμάτιο μου και να ζωγραφίσω πάνω σε χαρτί. Το βρήκα πολύ απελευθερωτικό. Αυτό που έφτιαξα αντιπροσωπεύει το πως κλείνομαι σε δύο τοίχους επειδή νιώθω ασφάλεια και τελικά εγκλωβίζομαι και δεν βγαίνω προς τα έξω. Προσωπικά ένιωσα την μεταμόρφωση σαν διαδικασία, όχι σαν τελικό προορισμό.
Τι πήρατε από αυτή την εμπειρία;
Νατάσα: Είναι σίγουρα πολλά πράγματα. Ήταν μία ευκαιρία να μοιραστούμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα μας, εντός και εκτός πλαισίου της ομάδας. Είδαμε και την τέχνη από ένα πιο θεραπευτικό πρίσμα. Κυρίως όμως είναι οι άνθρωποι, με τους οποίους μοιραστήκαμε πολλά και έντονα. Αυτό είναι το πιο σημαντικό, να βάζεις καινούριους ανθρώπους στη ζωή σου και να μοιράζεσαι με αυτούς πράγματα.
Μαρία: Γενικά σαν άνθρωπος στη ζωή μου έχω θέμα με την κριτική. Μου είναι δύσκολο να εκτίθεμαι σε όλα τα επίπεδα γιατί φοβάμαι για την εικόνα που θα σχηματίσουν οι άλλοι για εμένα. Η ομάδα με βοήθησε σε αυτό το κομμάτι και όσον αφορά το μοίρασμα εντός αυτής και όσον αφορά το να εκθέτω τον εαυτό μου μέσα από την τέχνη, χωρίς να με ενδιαφέρει αν αυτό που κάνω είναι πραγματικά ωραίο. Και το δεύτερο που πήρα είναι οι άνθρωποι.
Σκέφτεστε να συμμετάσχετε στο πρόγραμμα και την επόμενη χρονιά;
Γιώργος: Αν και υπήρχαν πολλά κοινά στο πρόγραμμα της Μνημοσύνης και τις δύο χρονιές που συμμετείχα, τα βίωσα διαφορετικά με την κάθε ομάδα. Και τον ίδιο μου τον εαυτό τον είδα διαφορετικό τις δύο χρονιές. Εγώ την Μνημοσύνη την βλέπω ως μέσο να ανακαλύψω περισσότερο εμένα, να εκφραστώ και να γνωρίσω περισσότερους ανθρώπους. Γι’ αυτό ναι, το σκέφτομαι σοβαρά να δηλώσω και την επόμενη χρονιά.
Μαρία: Εγώ το έχω το πρόγραμμα στο μυαλό μου σαν κάτι ανέλπιστα καλό και δεν ξέρω αν θα ήθελα να μπω σε αυτό με μία καινούρια ομάδα και να μην είναι εξίσου καλό. Αυτός είναι ο λόγος που είμαι σκεπτική. Αν μου έλεγες να μπω και του χρόνου με την ίδια ομάδα θα σου έλεγα σίγουρα ναι γιατί νιώθω αυτή την σύνδεση. Την ομάδα δεν θα ήθελα να την αφήσω.
Θέλω να κατακλειδώσω με αυτά τα όμορφα λόγια, με τα οποία έκλεισε η Ελένη τη συζήτηση μας:
«Προσωπικά πιστεύω ότι η τέχνη είναι ένα φοβερό εργαλείο, το οποίο μπορείς να χρησιμοποιήσεις και μόνος σου και συλλογικά. Και η Μνημοσύνη πήρε αυτή την μορφή και δεν ασχοληθήκαμε με καλλιτέχνες γιατί πιστεύω ότι ο καθένας και η καθεμία από εμάς κρύβει μέσα του έναν καλλιτέχνη. Και είναι κρίμα που το σχολείο δεν μας ενδυναμώνει με αυτό τον τρόπο σε μικρότερες ηλικίες. Αυτό που είναι σημαντικό είναι η έκφραση. Δεν έχει σημασία αν η γραμμή είναι ίσια ή αν η γραμμή τρεμοπαίζει. Το σημαντικό είναι ότι την τράβηξες τη γραμμή. Το ένα θέμα είναι αυτό. Το άλλο, το οποίο αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι ότι ακούς ότι το πρώτο βιβλίο του τάδε συγγραφέα έγινε τρομερή επιτυχία και δημιουργείται μία ψευδαίσθηση ότι εσύ με την πρώτη φορά που θα γράψεις ή που θα είναι το αριστούργημα, ή καλύτερα να ασχοληθείς με κάτι άλλο. Κι αυτό είναι τελείως λάθος γιατί οτιδήποτε κι αν κάνεις δεν μπορείς να το κάνεις τέλεια με την πρώτη φορά. Κι αυτός είναι ένας τρόπος σκέψης που δεν βοηθάει κανέναν.
Για παράδειγμα, εγώ αποφάσισα τα δύο τελευταία χρόνια να μάθω να ζωγραφίζω, ενώ ήξερα ότι στο σχολείο δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Και τελικά μπορώ να ζωγραφίσω, απλά δεν μου είχε δείξει κανείς ότι αν θες να κάνεις ένα δέντρο θα τραβήξεις μία γραμμή, μετά άλλη μία δίπλα, θα ζωγραφίσεις και κάτι γύρω γύρω και το δέντρο είναι έτοιμο. Αλλά έπρεπε να το βλέπω απέξω το δέντρο και να το απεικονίσω στο χαρτί λες και έχω κληρονομικό χάρισμα. Κάποιοι έχουν, αλλά δεν έχουμε όλοι. Και επειδή μπορεί να μην έχεις γεννηθεί με ένα έμφυτο χάρισμα, θα ήθελα πάρα πολύ η κοινωνία μας να μπορούσε να σε αγκαλιάσει και να σου πει ότι το οτιδήποτε θελήσεις μπορείς να το κάνεις. Υπάρχουν τρόποι, για κάποιους είναι πιο εύκολο, για κάποιους είναι πιο δύσκολο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να το κάνεις»
Η Ρωσία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου