Σαν σήμερα: το πρώτο τρένο από την Θεσσαλονίκη φεύγει για το κολαστήριο του Άουσβιτς

Το ημερολόγιο γράφει 15 Μαρτίου 1943. Κανείς από τους σχεδόν 3.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που επιβιβάζονται στο πρώτο τρένο που ξεκινάει από την πόλη για το Άουσβιτς, δεν μπορεί να διανοηθεί αυτό που θα ακολουθήσει. Τα νοσηρά εγκλήματα των Ναζί εξάλλου δεν τα χώρεσε και ούτε πρόκειται ποτέ να τα χωρέσει ανθρώπινος νους, πόσο μάλλον εκ των πρoτέρων να τα φανταστεί. 

Αυτό το πρώτο τρένο έφυγε για τα περισσότερα από τα 1.500 χιλιόμετρα του θανάτου μέχρι το στρατόπεδο της Πολωνίας, γεμάτο με ανθρώπους από το γκέτο του Βαρώνου Χιρς: την εβραϊκή συνοικία δίπλα στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης, η οποία δημιουργήθηκε μετά την πυρκαγιά που ξέσπασε στην πόλη το 1890, και στέγαζε κυρίως ανθρώπους χαμηλότερων εισοδημάτων (μικρέμπορους, εργάτες, απόρους και ανέργους). Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, η συνοικία μετατράπηκε σε εβραϊκό γκέτο με την έξοδο να απαγορεύεται στους κατοίκους της και με συρματοπλέγματα να τοποθετούνται ως περίφραξη για να τους αποκόψουν από την υπόλοιπη πόλη. Από αυτήν την συνοικία στοιβάχτηκαν τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας του Μαρτίου, σαν σήμερα πριν από 80 χρόνια, το 1943, οι πρώτοι Έλληνες Εβραίοι που θα βίωναν την απόλυτη φρίκη του Ολοκαυτώματος, της μεγαλύτερης γενοκτονίας στην παγκόσμια ιστορία.

Το γκέτο θα λειτουργούσε στη συνέχεια ως “ενδιάμεσος σταθμός”: Εβραίοι θα μεταφέρονταν εκεί και θα αντιμετώπιζαν άθλιες συνθήκες διαβίωσης, πριν την καταναγκαστική επιβίβασή τους στα τρένα του θανάτου, που μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έτους είχαν φτάσει τα 18. Οι περισσότεροι από τους σχεδόν 50.000 Εβραίους της Θεσσαλονίκης, αλλά και Εβραίοι από όλη την χώρα, όπως από τις μεγάλες εβραϊκές κοινότητες της Αθήνας και της Κέρκυρας, θα μεταφέρονταν κατά τη διάρκεια του 1943 μέχρι τα γερμανικά σταρτόπεδα-κολαστήρια, μέσα σε ανοιχτά, στενά βαγόνια που χρησιμοποιούνταν κανονικά για τη μεταφορά ζώων ή εμπορευμάτων. 

Δίχως να γνωρίζουν το πού πηγαίνουν ή τον λόγο για τον οποίο ξεριζώνονται και με ένα βασανισμένο, αναπάντητο (ακόμη και σήμερα) “γιατί”, οι Έλληνες Εβραίοι οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης — οι περισσότεροι στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου —, όπου έζησαν τα ασύλληπτα βασανιστήρια-κτηνωδίες των Ναζί και την αδιανόητη προσπάθεια συστηματικής εξόντωσής τους, με τους περισσότερους να αφήνουν εκεί την τελευταία τους πνοή.

Στην Θεσσαλονίκη επέστρεψαν μόλις 1.950 άνθρωποι. Η πάλαι ποτέ ακμάζουσα, γεμάτη ζωή εβραϊκή κοινότητα της πόλης, που το 1940 αποτελούσε το 20% του συνολικού πληθυσμού της, είχε εξοντωθεί. Οι επιζήσαντες όμως, συνέχισαν και θα συνεχίσουν να αποτελούν την ζωντανή απόδειξη της νίκης  κατά του ναζισμού. 

Στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, για να μην ξεχάσουμε ποτέ.